Anne babalar için biraz da büyüme ölçüsü olarak değerlendirildiğinden ve kreşe başlama koşulu olarak görüldüğünden tuvalet eğitimi genellikle stres kaynağı olur.Oysa ilkokula başlayıp da çişini söylemeyen çocuk olmadığına göre doğru zamanda doğru adımlar atmak koşuluyla gerilmeye gerek yoktur.
Kaç yaşında başlamalıyız?
Çocuğumun hazır olduğuna nasıl karar verebiliriz?
Nasıl bir hazırlık yapmalıyız?
Ne kadar sürer?
Ne gibi zorluklarla karşılaşabiliriz?
Alıştırma sürecinde neler yapmalıyız?
gibi sorular en çok merak ettiklerimizdir.
Unutmamak gerekir ki tuvalet eğitimi ile ilgilenecek ebeveynin de öncelikle bu duruma hazırlıklı olması gerekir.Acele etmeden her aşamada çocuğun tepkilerini gözlemeli, gergin davranmamalı,başarısızlık durumunda suçlayıcı olmak yerine küçük başarıları görüp takdir edici olmalı,aceleci davranmamalı,beklentiyi aşırı hissettirmemeli,yumuşak ve müşfik davranmalıdır.Ancak eğer eğitim çabası gösterilmezse zamanı geldiğinde çocuğun kendiliğinden öğreneceğini de düşünmemek gerekir.
Tuvalet eğitimi, her çocukta hazır olma yaşı farklı olmakla birlikte 18 ay 4 yaş arası verilebilir.Genellikle 2-3 yaş arası çocuklar hazır hale gelirler.Kaka kontrolünün 4 yaşını ,çiş kontrolünün de 5 yaşını geçmiş olması gecikme kabul edilir.Amaç normal koşullarda kreşe başlama dönemi öncesi yani3 yaşa kadar eğitimi tamamlamak olmalıdır.Keza
kreşte bezli olmak çocuk için başka sosyal sıkıntılar ve hijyen problemi yaratabilir.
Eğitime başlamadan önce çocuğun nöromotor gelişiminin uygun olması gerekir.Yani çocuğun mesanesi ya da kalın bağırsakları dolduğunda bunu hissetmesi ve beynin bunu değerlendirip büzen kaslara emir göndererek tuvalete gidinceye kadar kasılmalarını,tuvalette giysiler çıkarılıp oturulduktan sonra gevşemelerini sağlaması hem sinir sistemi hem de kasların olgunlaşması ve koordine olabilmesi ile mümkündür.Biz bu olgunlaşmanın gerçekleşmiş olabileceğini çocuktaki bazı belirtileri gözleyerek anlayabiliriz;
* Yürüyebiliyorsa
*Anlıyor ve kendin sözcüklerle ifade edebiliyorsa
* Giysilerini çıkarmayı beceriyorsa
* Öncekilere oranla daha uzun kuru kalabiliyorsa
* Günlük kaka ve çişle ilgili saatler oluşmaya başlamışsa
* Altını ıslattığında daha da iyisi tuvalet ihtiyacı geldiğinde yapmadan işaret veya sözcüklerle ifade etmeye başlamışsa
hazırız demektir....
Bazı özel durumlar tuvalet eğitimini zorlaştırabilir ve erteleme gerekebilir;
* Kabızlık
* Akut ve kronik enfeksiyonlar nedeni ile fizksel olarak iyi durumda olmaması
* Çocuğun hayatında ortam değişikliği,yeni kardeş,aile bireylerinden uzaklaşma gibi
değişiklikler olması
* Birden fazla kişinin tuvalet eğitimi vermeye çalışması
* Ebeveynin sinirli ve zamanının yeterli olmayışı
Hem çocuk hem de sizin için uygun zaman olduğunu düşünüyorsak tuvalet eğitimi başlanabilir.Bu süreci gözümüzde büyütüp bir problem haline getirmeden gerilmeden ve çocuğa da bu gerginliği yaşatmadan atlatmak gerekir.Çocuğa her konuda olduğu gibi tuvalet eğitimi sürecinde de destekleyici,cesaretlendirici,yumuşak ama tutarlı ve kararlı davranabilmek gerekir.
Önce çocuğun tuvaletini yapma olayını ve tuvaleti kullanmayı öğreneceği, olaya odaklanmasını sağlayan bir hazırlık dönemi geçirilmelidir.Kızlarda anne erkeklerde baba daha iyi bir model olur.Beraber tuvalete girip ebeveynlerinin yaptıklarını gözlemesine izin verilebilir.Sesinden korkmaması için sifonu kendi çekmesi öğretilebilir.Önce giysileri ile klozete veya lazımlığa oturtulabilir.Soğuk bir klozet veya orada düşme tehlikesi yaşaması olayı güçleştirebilir.Altını değiştirirken ''çişini yapmışsın ya da kakanı yapmışsın değiştirelim'' diyelim. Ama çiş ve kakadan tiksinmesine sebep olacak şekilde veya yaptığının yanlış olduğunu hissettirecek şekilde davranmayalım.Bezdeki kakayı onunla beraber klozete atıp sifonu çekerek nereye gittiğini görmesini sağlayalım.Oyuncak bebeğe yemek yedirme ve sonra o da senin gibi kaka yapmış temizleyelim, sonra da bebek artık tuvalete kaka yapacakmış oyunu oynanabilir.Bezini çıkarmadan önce kaka yapması beklenen saatlerde veya hareketleri ile kakası geldiğin hissettiğimizde tuvalete oturtabiliriz.Eğer başarılı olursa takdirimizi hissettirmek özendirici olur.Lazımlık ulaşabileceği bir yerde olmalı ve üzerine çıkarılması kolay giysiler giydirilmelidir.
Bezini çıkarmaya karar verdikten sonra tekrar bezlememek gerekir.İlk günlerde kendisinin söylemesini beklemeden ortalama 45 dakika aralarla tuvalete veya lazımlığa oturtulabilir.
Tuvalete yaptığında takdir ettiğimizi ifade edelim ama maddi ödüller vermeyelim.Tuvalete oturttuğumuzda yanında kalalım konuşalım destekleyelim.İlk günlerde arada kazalar olabilir; üzerinde durmayalım.Ancak tuvalete gitme konusunda direnç gösteriyor ya da hep altını kirletiyorsa uygun başlama zamanı seçilmemiş veya uygun hazırlık yapılmamış olabilir.Bu durumda bir şey olmamış gibi tekrar bezlemekte yarar vardır.Bu dönemde aşırı koşullama kabızlık ve idrar yolu enfeksiyonlarını kolaylaştırabilir. Bu olayı çocuğun başarısı veya başarısızlığı olarak görmemek gerekir.Yaz dönemleri daha kolay olsa da çocuk eğitime hazır ise kış da olsa başlanmalıdır.Gece kontrolü daha geç olabilir.Bu durumda çocuğun tepkileri gözlenmeli sabah kuru kalkıyorsa geceleri de bezlemekten vazgeçilmelidir.
Uzm. Dr. Arif CANAN